اعمال و فضیلت شب قدر در ماه رمضان

سوره قدر

بسم الله الرحمن الرحیم

انا اءنزلناه فى لیلة القدر # و ما اءدراک ما لیلة القدر # لیلة القدر خیر من الف شهر # تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل اءمر # سلام هى حتى مطلع الفجر

(صدق الله العلى العظیم )

سرآغاز

بسم الله الرحمن الرحیم - الحمد لله رب العالمین ، و الصلاة و السلام على الرسول الاعظم ، محمد و آله الطیبین الطاهرین ، حملة الشریعة و قادة البشریه .

قدر را قدر بدانیم

شب قدر، پر ارزش ترین وقت سال است ، سرنوشت آدمى در همین هنگام مشخص مى شود. قرآن در شب قدر نازل شده است ، لذا به برکت نزول قرآن و فرشتگان و روح (1) در این شب ، جهت سر و سامان دادن به امور بندگان ، قدر و منزلت خاصى دارد؛ از بهترین شب هاى سال است که مسلمانان اجتماع و اتحاد و برادرى خود را، به نمایش مى گذارند.

شبى که هر کس آن را درک کند و احیا بدارد، گناهانش آمرزیده خواهد شد و زندگى تازه اى خواهد یافت .

شبى است پر برکت که سرنوشت همه موجودات در آن مقدر مى گردد.

استاد محمد رضا حکیمى در مورد این شب گفتارى ارزنده دارد که ذیلا به قسمتى از آن اشاره مى شود:

((آن شب که باید شکوائیه هجران را در نوردید و به امید وصل و دیدار بیدار نشست و از جام طهور ((سلام )) تا ((مطلع فجر)) سرمست بود، کدام شب است ؟

آن شب ، که شاعر حافظ قرآن با الهام گرفتن از قرآن آن را ((شب وصل )) مى نامد و نامه هجران را در آن شب طى شده و پایان یافته مى خواند، کدام شب نورانى و دل افروز است ؟

شبى که باید در عاشقى ثابت قدم بود، در طلب کوشید و بیدار ماند و دیدار جست و احیا گرفت و به نیایش پرداخت و کار خیر کرد و صالحات به جا آورد و به نیازمندان رسید و دانایى طلبید و مذاکره علم کرد؛ شبى که در آن ، کارى بى اجر نخواهد ماند.

شبى که باید به یاد روى آن محبوب عزیز، آن یار آواره از دیار و پنهان رخسار، با دردمندى هاى عاشقانه نالید و دیدار روى او را از خداى طلبید...

شب وصل است و طى شد نامه هجر(2) سلام فیه حتى مطلع الفجر

دلا در عاشقى ثابت قدم باش که در این ره نباشد کار بى اجر

برآ اى صبح روشندل خدا را که بس تاریک مى بینم شب هجر

دلم رفت و ندیدم روى دلدار فغان از این تطاول ، آه از این زجر(3)

حافظ در این غزل به ویژه با تضمین کلمات قرآنى (سوره قدر) همه و همه به این معانى اشاره دارد: ((شب قدر)) و رابطه آن با امام و غیبت ، ثابت قدم بودن در عاشقى ، اگر چه مشکلات در کار باشد آرزوى ظهور و دمیدن صبح وصال به امید رهایى از شب تاریک هجران و سرانجام شکوه از طولانى بودن دوران فراق ....

آرى ، حافظ از دورى و مهجورى یار مى نالد، اما با نظر به حقیقت امر مى خواهد تا همگان در راه عشق و عاشقى ، ثابت قدم باشند.(4)

شب قدر، شب جدایى اولیاء الله و اولیاى شیطان است .

شب قدر، شب دعا و ندبه و شب نزول رحمت عام و کرم خداوندى است ؛ شب آشتى بنده با خداوند و توبه و انابه و زدودن تیرگى هاى گناه از دل و شب خودسازى و نزدیک شدن به پروردگار است ، زیرا که اوست : ((قابل التوبات )) و ((مجیب الدعوات )) و ((ستار العیوب )) و ((غافر الخطیئات )).

عزت و احترام این شب تا بدان حد است که قرآن درباره آن مى گوید: لیلة القدر خیر من اءلف شهر(5) شبى است که انجام اعمال عبادى در آن با عبادت هزار ماه برابر است .(6)

شبى که هر لحظه آن تا سپیده دم تواءم با درود فرشتگان ، سلام و سلامتى و رحمت و نیکى و ایمنى و فرخندگى است .

این شب ، شیاطین در بند اسارتند و زمینه براى انجام دادن کارهاى خداپسند و مفید به حال فرد و جامعه مهیاتر است ؛ مؤ منان در آن شب از وسوسه ها و کید شیاطین در امان خواهند بود.

این شب ، شب معین کردن روزى افراد است و بندگان به اندازه تلاش و جهدى که در عبادت داشته اند، پاداشى دریافت کرده و سهم مى برند.

صاحب تفسیر کشف الاسرار مى گوید: اندر این شب ، خطاب مى آید که ((لیقم القانتون ، این المستغفرون ؟)) کجایند جوانمردان شب خیزان که در آرزوى دیدار با بى خوابى ، بى آرام بوده اند و در راه عشق شربت بلا نوشیده اند تا ما خستگى ایشان را مرهم نهیم و اندرین شب قدر ایشان را با قدر و منزلت باز گردانیم که امشب ، شب نوازش بندگان است و وقت توبه عاصیان ...))(7)

شب یادآورى نعمت هاى مادى و معنوى الهى است (نعمت ایمان و اسلام ، نعمت رهبرى و ولایت فقیه ، نعمت سلامتى و عافیت ، نعمت فکر و اندیشه و...)

((شب وصال نبى ختمى و لیله وصول عاشق حقیقى به محبوب خود.))(8)

شبى که به قول شاعر:

بهترین وقت عبادت در صیام لیلة القدر است با فضل تمام

بُد شب احیا شب خیر و امید هم برات و هم نجات و هم نوید

رحمت است و مغفرت یکسر تمام کسب هر فیض و فضیلت در مقام

نور بود از سر به پا مستور بود دیده نااهل از آن کور بود

باز گردد هر درى در آسمان دعوت آید از خداى مهربان

بس مبارک بوده امشب با یقین نازل آید هر ملک سوى زمین

تنگ گردد، صحن گیتى بر ملک رشک برده بر زمین امشب فلک

زان که امشب ، طاعت اندر خاکدان بهتر و برتر بود از آسمان

لیلة القدر است و بى شبهه به دهر افضل و اعلى بود، من الف شهر(9)

شب عروج انسان است ، از خاک به افلاک ؛ این شب باعظمت در رمضان واقع است که ماه خدا و با فضیلت ترین ماه هاست و روزهایش بهترین روزها و ساعاتش بهترین ساعات است .(10)

شب بیدار ماندن و بیدار کردن ، آگاه شدن از مکتب و دسیسه هاى دشمن ، تذکر دادن و یادآورى .

امشب آن نیست که در خواب رود چشم ندیم خواب در روضه رضوان نکنند اهل نعیم

خاک را زنده کند، تربیت باد بهار سنگ باشد که دلش زنده نگردد به نسیم

بوى پیراهن گم کرده خود مى شنوم گر بگویم ، همه گویند ضلالى است قدیم

اى رفیقان سفر، دست بداریم از ما که بخواهیم نشستن به در دوست مقیم

دجب از کشته نباشد به در خیمه دوست عجب از زنده که چون جان به در آورد سلیم

شب قدر

هر که رو از خدا بگرداند در هلاکت همى فرو ماند

بارالها تو را همى خوانم من ره رشد خود نمى دانم

تو به دادم برس ، به هر دو سراى ره فرمان خود، به من بنماى

شب قدر است ، از خداى بخواه نکند ناامید، لطف اله

اى حسامى به خود گراى امشب هر چه خواهى ز لطف حق بطلب

در شب قدر جبرئیل امین مى شود نازل ، از سما به زمین

بیرق نور مى کند، سر و پا بر سر کعبه از طریق صفا

بندگان را صلاى عام دهد از شراب طهور جام دهد

قدر خود را، هر آن که مى داند تا سحر، او خداى مى خواند

چون سحر شد، ندا رسد از دوست که به عاصى ، کرم بسى نیکوست

تائبان را تمام مى بخشد خالق لم یلد و لم یولد

اى حسامى به حق گراى از جان هر شبت هست قدر، قدر بدان (11)

آرى لیلة القدر شبى است که بیداردلان شب زنده دار طاعتى افزون تر و نیایشى عاشقانه تر دارند.

شبى که انسان هاى مومن ، آن را با اعمالى چون : یاد خدا، مناجات و دعا، تلاوت قرآن ، نماز شب ، گریستن بر خطاها، مطالعه و تحقیق و... زنده نگه مى دارند.

در شب ها و سحرهاى این ماه نورانى ، لحظه هاى تابندگى خاصى دارند؛ زبان ها عطر ذکر دارند و بوى خدا مى دهند؛ دست ها بوى تسبیح دارد و استغفار و ((مصحف )).(12)

در این شب هاى نورانى قلوب مستعد نورباران مى گردند و انسان به سر حد کمال خود مى رسد و هستى به ثمر مى نشیند و به همین علت پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم )، همواره اصحاب و یارانش را به درک و بهره بردارى کامل از فیوضات این شب تشویق و ترغیب مى کرده است .

شبى که امام زین العابدین و فخر الساجدین (علیه السلام ) در دعاى شریف ابوحمزه ثمالى تقاضاى درک آن و توفیق عبادت در آن را از خداى خویش ‍ خواستار شده است و خواست مومنان نیز در ادعیه روزانه ماه رمضان همین است .(13)

شبى که پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) رختخواب را جمع مى کرد، خود را براى عبادت بیشتر مهیا مى نمود(14) و در مسجد به اعتکاف مى پرداخت .

حضرت فاطمه علیها السلام نیز نمى گذاشت فرزندانش در این شب با شرافت بخوابند؛ هر وقت خواب بر یکى از آنها غلبه مى کرد، مقدارى آب به صورت او مى پاشید.(15)

شبى که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) درباره اش ‍ مى فرمود:

ان الشیطان لا یخرج فى هذه اللیله حتى یضى ء فجرها و لا یستطیع فیها ان ینال احدا بخبل اءو داء او ضرب من ضروب الفساد و لا ینفذ فیها سحر ساحر.(16)

شیطان در این شب بیرون نیاید تا آن که صبح طلوع کند و قدرت آسیب رساندن به کسى را ندارد و سحر هیچ ساحرى در این شب اثر نکند.

شبى که برات آزادى از آتش جهنم و خوش بختى و سعادت دو جهان ، نصیب مومنان و زنده دلان مى گردد.

شبى که لیله البراتش گویند و در مورد کثرت فیضش ، لسان الغیب (خواجه حافظ) چنین سروده است :

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند

چه مبارک سحرى بود و چه فرخنده شبى آن شب قدر که این تازه براتم دادند(17)

شبى که عالم بزرگ شیعه ، مرحوم آیة الله حاج محمد ابراهیم کلباسى - صاحب کتاب اشارات الاصول - براى به دست آوردن فیض و فضیلت آن ، یک سال ، شب تا صبح به عبادت پرداخت .(18)

شبى که خداوند آن را از میان شب ها برگزیده است ، همان طور که از بین موجودات ، انسان و از جمع پیامبران ، محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) و از بین بردن مکاتب ، اسلام و از بین خانه هاى روى زمین ، کعبه و از بین سنگها، حجر الاسود و از بین کتب آسمانى ، قرآن و از میان راه ها، صراط مستقیم ، و از میان سوره هاى قرآنى ، یس و از میان روزهاى هفته ، جمعه و از میان ماه ها، رمضان را انتخاب کرده (19) و از جمع بنى هاشم ، نیز هفت نفر را برگزیده است .

شبى که به گفته آن دانشمند اسلامى : ((نسیم روح افزاى رحمت پروردگار، همراه با صفیر جان بخش پرواز فرشتگان ، ارواح خفتگان جهان مادیت را بیدار مى کند و دلهاى پژمرده اسیران بند هوس را نور و صفا مى بخشد و در کالبد قربانیان دیو نفس ، روح تازه اى مى دمد.

بنده خطاکار شرمنده گرفتار، با عنایت آفریدگار از خواب غفلت بیدار مى شود و با زبان حال ، پیشانى بر آستان ایزد متعال نهاده و مى گوید:

یا رب ز گناه خویش ، شرمنده منم بر هر چه عقوبت است ، زیبنده منم

غفار تویى ، غنى تویى ، شاه تویى بدکار منم ، گدا منم ، بنده منم

شبى که مومنان عاشق براى وصول به معرفت آن از ابتداى ماه رمضان تا شب بیست و سوم سوره ((الدخان )) و یا صد مرتبه سوره ((قدر)) را مى خوانند و چون شب بیست و سوم فرا رسد، دل را محکم مى دارند و گوش هاى خود را براى شنیدن رازها مى گشایند؛(20) از این رو شب قدر از جمله ((لیالى عشر)) که خداوند در قرآن به آن سوگند خورده ، شناخته شده است .

شبى که ملائک مهمان اهل زمینند.

شب با عظمتى که درک کُنه و حقیقت آن براى انسان هاى عادى ، غیر ممکن است : (و ما اءدراک ما لیلة القدر.)

این شب ، مهلتى براى همه کسانى است که در عمر تاریک و ننگین خود به بیراهه رفته اند تا لحظه اى به خود آیند و اندیشه کنند که : ((چیستند))، ((کیستند)) و ((از کجا آمده اند و به کجا مى روند)) و تا فرصت باقى است به جبران گذشته ها بپردازند و با توبه و استغفار خود را از سقوط حتمى ، برهانند و زندگى آینده خویش را با الگوى ((قرآن و عترت )) شکل دهند.

شبى که انسان فرصتى دوباره مى یابد تا با ((مطالعه و تحقیق ))، ((بحث و گفت و گو)) و ((غور در قرآن و سنت )) شیرینى معرفت خداوندى را درک کند و با تقویت درجات ایمان و یقین ، در جهت سیر الى الله و عروج به عالم بالا حرکت کند.

شبى که موسم ناله و نجوا، خضوع و خشوع و تحلیل و تسبیح است .

شب انسان کامل است و شب کمال انسان .

این شب ، شام تعظیم است ، بندگان شایسته خدا در این لحظه هاى نورانى به عظمت و بزرگى مى رسند.

کثرت نام لیلة القدر دلیل بر عظمت آن است و این همه صفات والا کافى است که مسلمانان ((شب قدر)) را بزرگ شمارند و هر یک به اندازه ایمان و اندیشه خود از آن بهره جویند، ولى متاسفانه افراد بسیار از ارزش آن غفلت مى ورزند و از این فرصت طلایى و استثنایى استفاده نمى کنند و از برکات آسمانى و خیرات فراوان و فیوضات سرشارش بى بهره مى مانند؛ آنان در دام ابلیس اسیر گشته و در حجاب هاى ظلمانى گرفتار آمده اند، از این رو قدر و منزلت این شبها را فراموش کرده ، زیباترین نعمت هاى خداوندى را از دست مى دهند؛ ولى مومنان وارسته از قیود مادى و حجب ظلمانى که در عطش قرب الى الله مى سوزند، مامورند تا این شب عزیز را فراموش نکنند و در بزرگداشت آن ، بکوشند و آن را قدر بدانند، زیرا این لحظه هاى طلایى همیشه نصب آدمى نمى شود.

خوشا به حال کسى که در این شب به انجام اعمال مخصوص توفیق یابد و این فرصت هاى گران بها و لحظه هاى گرانقدر را مغتنم شمارد و از سفره گسترده ضیافت الهى بهره مند شود!

آفرین بر کسى که اهمیت ((شب قدر)) را در یابد و در این شب ارتباط خود را با قرآن و على (علیه السلام )، این دو سرمایه نفیس و یادگاران جاودانه نبوى ، محکم کند و براى همیشه از آن دو جدا نگردد.

پیشتازان این میدان

تا آنجا که از کتاب هاى تراجم و فهرست ها به دست مى آید، درباره ((لیلة القدر)) کتاب ها و رساله هاى مستقلى نوشته اند، از جمله : تعیین لیلة القدر، مولى اسماعیل خواجویى ، که در جلد اول مجموعه رویت هلال چاپ شده است .

شب قدر، سید ابوالحسن رفیعى قزوینى .(21)

شب قدر، شهید شیخ على اکبر اژه اى .

تفسیر سوره القدر، محمد محیى الدین گلشن نما فتح الله (دار الکتب ) قاهره .(22)

لیلة القدر، حاج آقا مجتبى عراقى .

لیلة القدر، فرح قطیفى .(23)

حول لیلة القدر، على کریمى جهرمى (دست نوشت ).

درباره خصوصیات ((شب قدر))، سخنانى بر زبان مردم رانده مى شود که هرگز با مقام ارجمند و روحانى این شب رابطه اى ندارد؛(24) این سخنان حتى در نزد علما نیز به قدرى رواج یافته است ، که در بعضى از نوشته ها یا گفتارهایشان چیزهایى دیده یا شنیده مى شود، که مردم را از جنبه روحى شب قدر باز داشته و آنها را به ظواهر مادى سرگرم مى نماید و طبیعى است که با وجود سرگرمى هایى که نه به کار روح مى خورد و نه دل را بیدار، انسان را در حجاب هایى ظلمانى ، گرفتار مى سازد.

توجه به این سخنان رایج درباره شب قدر باعث شد در حد استطاعت و توفیق ، رساله اى مستقل در این خصوص تهیه کنم و در دسترس خوانندگان عزیز قرار دهم .

امید است که این جزوه ، در روشن ساختن شرافت و اعمال این شب تاریخى و بزرگ مؤ ثر و مفید واقع شود و اثرى سازنده در افکار مطالعه کنندگان عزیز به جا گذارد و مورد پسند ارباب فضل و دانش قرار گیرد. از خداوند متعال مى خواهیم که در هر حال ما را به راه راست بدارد و لحظه اى ما را به خود وانگذارد. ربنا تقبل منا، انک اءنت السمیع العلیم .