نقدی برسریال های ماه رمضان/ مدینه خوبی‌ها

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»؛ سریال مدینه سریالی مناسبتی است و مناسبت ساخت و پخش این سریال ماه مبارک رمضان است که این مناسبت خواسته یا ناخواسته بر محتوا و فرم سریال تاثیر می گذارد. سریال مدینه مانند همۀ سریال های مناسبتی ماه رمضان تقابل خوبی و بدی، حلال و حرام، آخرت و دنیا، خیرخواهی و حسادت، قناعت و طمع، مهربانی و بد اخلاقی، زیبایی و زشتی است. این تقابل معمولا به صورت نمادین در نقش هایی تعریف می شود و در نهایت با پیروزی نماد خوبی ها تقابل به پایان می رسد.

نقشی که در سریال مدینه نماد خوبی، آخرت، معنویت، قناعت و خیرخواهی و مهربانی ... است؛ نقش مدینه است. مدینه زنی است مومن که در درجۀ اول همسری خوب و فداکار برای شوهرش است و در وهلۀ دوم مادری مهربان برای فرزند خوانده اش. او صبور است و کمتر عصبانی می شود و اگر عصبانی شود بر سر موضوعاتی است که در آن حقی ناحق می شود؛ مثلا عصبانی شدنش هنگامی است که کارگر اخراجی کارخانه موضوع کم فروشی و غیر بهداشتی بودن غذاهای کارخانه را فاش می کند. مال دنیا برای مدینه اهمیتی ندارد؛ زیرا حاضر می شود تا کارخانه را بفروشد به جای این که درآمد حرام وارد زندگی اش شود و حاضر نیست در دو راهی انتخاب دنیا یعنی کارخانه و آخرت یعنی فروش کارخانه و رهایی از نزول و مال حرام آخرت خود را بفروشد.  اهل قناعت است و با این که همسر مردی کارخانه دار است با ماشینی نه چندان مدل بالا رفت و آمد می کند و او زنی است که خیر خواه و مهربان چراکه حاضر است از سهم خود در کارخانه بگذرد اما فرزند خوانده اش گرفتار بدی ها نشود و مدینه قصه مدینۀ خوبی هاست حتی برای کسی که در نکتۀ مقابل اوست.

زن سابق شوهر مدینه، یعنی روحی، نماد بدی، دنیا، حرص، بداخلاقی وحسادت... است. او زنی است که به گفتۀ خود همراه خوبی برای همسرش نبوده و همین امر موجب جدایی او و همسرش شده است. او بسیار دنیا طلب است چرا که دست به هر کاری می زند تا کارخانه که نمادی از دنیا و دنیا طلبی است؛ را حفظ کند. روحی برای حفظ دنیا حاضر به از دست دادن آخرت خود است چراکه فرزند خود را به گرفتن پول نزول تشویق می کند. او بسیار بد اخلاق است و با نزدیک ترین کسان خود یعنی فرزند، برادر و عروس اش بد رفتاری می کند و در نهایت خصلت بدی که موجب می شود تا او به همۀ بدی ها در زندگی اش تن دهد؛ حسادت است او به مدینه زن همسر سابقش؛ حسودی می کند چراکه مدینه صاحب تمام نعمت هایی است که او می توانست داشته باشد اما ندارد. در نهایت این حس حسادت باعث می شود که روحی فرزند خود را گرفتار جنگ با خدا یعنی ربا کند و نماد بدی های سریال مدینه شود.

فرزند روحی یعنی  بهمن کسی است که نماد خوبی و بدی در او تلاقی پیدا می کند، به این معنی که بهمن نماد فردی خاکستری است. او نه مثل مادرش نمادی کامل از بدی است و نه مثل نامادری اش نماد مطلق خوبی است و همواره بر سر دو راهی خوبی و بدی مردد است. بهمن کسی است که همسر خود را می رنجاند اما بعد پشیمان شده و از او معذرت خواهی می کند. پول نزول می کند تا مادرش همسر مرد  حرام خواری مانند عبدی نشود. در دعوای عبدی و مادرخوانده اش از مادرخوانده اش دفاع می کند و او را تنها نمی گذارد. بهمن به مادر خواندۀ خود احترام می گذارد اما نصیحت های او را مبنی بر فروش سهم اش قبول نمی کند و در گیر ماجرای نزول می شود. در تمام این مثال ها بهمن بر سر دو راهی خوبی و بدی است اما در نهایت در دام بدی یعنی نزول گرفتار می شود؛ و با انتخاب بدی به تردید خود پایان می بخشد.

بنابراین سریال مدینه، سریالی است که سعی کرده با نشان دادن تقابل خوبی ها و بدی ها وجدان مخاطب را مورد خطاب قرار دهد و ذهن مخاطب را به این سمت سوق دهد که از بین نمادهای خوبی و بدی کدامش را انتخاب کند. حس هم ذات پنداری مخاطب در این سریال بیشتر مورد توجه قرار گرفته است دلیل این ادعا از این روست؛ که در برخی از سریال هایی که به مناسبت ماه مبارک رمضان در سال های گذشته از شبکۀ یک سیما پخش می شد مانند سریال سقوط یک فرشته، اغما و ... به صورت مستقیم نماد بدی یا خوبی به تصویر کشیده می شد و سعی می شد عواملی از عالم ماوراءطبیعه به صورت واضح و ملموس در سریال نشان داده شود، همین امر باعث می شد تا مخاطب خود را دور از قصه ای بداند که سریال می خواهد روایت کند. این سریال شیطان یا الیاسی دیده نمی شود اما رفتارهای شیطانی مثل نزول خواری، حسادت، بد اخلاقی و ... به صورت نمادین در نقش هایی تعریف شده و همین امر باعث هم ذات پنداری مخاطب با سریال می شود. البته خواب هایی که مدینه می بیند باز هم شاید تداعی گر شیطان یا الیاس سریال های گذشته باشد هر چند که این خواب ها  به اندازه نمایش حضور فیزیکی شیطان نمی تواند مانع حس هم ذات پنداری در مخاطب شود.  اما تفاوت دیگری که سریال مدینه با سریال های مناسبتی سال های قبل شبکۀ یک سیما دارد این است که در این سریال اسم حامی مالی سریال در لابه لای صحنه های سریال نشان داده می شود. نشان دادن تابلویی سر در بانک حامی مالی سریال که دارای اسمی مقدس است و در سریالی که برای ماه مقدس و برای سرزنش عملی مانند ربا ساخته شده است، ممکن است موجب شود تا مخاطب احساس کندکه این بانک نیز نمادی از خوبی هایی است که سریال قصد نمایش آن را دارد. با این وجود سریال مدینه سعی کرده تصویر نزدیک به واقعیتی از خوبی ها و بدی های زندگی آدم ها به تصویر بکشد و مخاطب را درگیر این خوبی و بدی ها کند.